Wpływ wojny na przedsiębiorstwa

Agresja Rosji na Ukrainę jest niewątpliwie zdarzeniem, który może mieć wpływ na działalność gospodarczą wielu podmiotów – zarówno tych, które mają bezpośrednie związki z krajami zaangażowanymi w konflikt, jak i tych, które dotknięte są skutkami wojny pośrednio. Skala oddziaływania i skutki mogą być różne, zmieniać się w czasie i zależą od konkretnej sytuacji danego przedsiębiorstwa, ale wydaje się, że najbardziej dotknięte będą te, które:

• bezpośrednio są obecne w krajach zaangażowanych w wojnę, np. poprzez posiadanie jednostek zależnych, dominujących, oddziałów, czy zakładów lub innych istotnych aktywów w Ukrainie, Rosji czy Białorusi,
• dokonują istotnych zakupów lub sprzedaży na terytoria objęte konfliktem,
• są powiązane z podmiotami lub osobami objętymi sankcjami nałożonymi przez Unię Europejską i Stany Zjednoczone.

Dla wielu przedsiębiorstw wpływ wojny może być istotny w sposób pośredni. Przykładowo, wzrost kosztów zakupu materiałów (np. surowców energetycznych), przerwanie łańcucha dostaw, czy odpływ pracowników (do obrony kraju) znacząco może wpływać na przyszłą rentowność przedsiębiorstwa, płynność, czy nawet kontynuację działalności.

Skutki dla sprawozdań finansowych sporządzonych na dzień 31 grudnia 2021 r.

Dla przedsiębiorstw, których rok obrotowy kończy się 31 grudnia, konflikt w Ukrainie będzie wydarzeniem po dacie bilansu. Zarówno MSSF, jak i Ustawa o rachunkowości dzielą wydarzenia po dacie bilansu na korygujące i niekorygujące. Konflikt w Ukrainie dla większości podmiotów będzie zdarzeniem niekorygującym, jako że bezpośrednia agresja Rosji nastąpiła po dacie bilansowej (w kontekście ujawnień w sprawozdaniu finansowym księgowym pomijamy fakt, że konflikt trwa od 2014 roku, gdyż te skutki tych zdarzeń powinny były już być ujawnione w poprzednich sprawozdaniach finansowych).

W odniesieniu do zdarzeń niekorygujących, o ile są istotne, jednostka powinna przedstawić co najmniej opis wpływu wojny na działalność przedsiębiorstwa (charakter skutków) oraz, o ile jest to możliwe, szacowany wpływ na działalność jednostki. Im bardziej konkretne dane i informacje, tym większą wartość będą stanowiły dla czytelników sprawozdania.

Przykładowo, jeśli jednostka posiada na dzień bilansowy istotne saldo należności od podmiotu, który został objęty sankcjami, a należności te nie zostały spłacone do dnia zatwierdzenia sprawozdania, w związku z czym należność stała się wątpliwa, wydaje się zasadne poinformowanie o tym fakcie w sprawozdaniu finansowym oraz ujawnienie wysokości zagrożonej należności. Ewentualny odpis zostanie dokonany dopiero w księgach 2022 roku, ze względu na to, że mamy do czynienia ze zdarzeniem niekorygującym.

Podobnie, jeśli jednostka posiada operacje (np. spółkę zależną lub zakład) na terenie objętym działaniami wojennymi, wydawałoby się zasadne podanie podstawowych informacji finansowych o skali działalności zakładu lub jednostki oraz zaangażowaniu finansowym spółki w tą inwestycję, tak by dać wyobrażenie czytelnikowi o możliwym wpływie na sprawozdania finansowe przyszłego okresu.

O wiele bardziej będą dotknięte sprawozdania finansowe tych jednostek, dla których skutki wojny są na tyle istotne, że powodują niepewność co do kontynuacji działalności. Zgodnie bowiem z art. 54 Ustawy o rachunkowości, jeżeli przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego zaistnieją zdarzenia, które powodują, że założenie kontynuowania działalności nie jest uzasadnione, wówczas jednostka powinna odpowiednio zmienić sprawozdanie, dokonując jednocześnie odpowiednich zapisów w księgach rachunkowych roku obrotowego, którego sprawozdanie finansowe dotyczy. Chodzi tutaj o dokonanie korekt wartości aktywów do wysokości możliwej do uzyskania ceny ze sprzedaży lub likwidacji aktywów  w warunkach braku kontynuacji działalności. Podobne regulacje istnieją w MSSF.

Skutki dla sprawozdań finansowych sporządzonych na dzień przypadający po 24 lutego 2022 r.

Dla przedsiębiorstw, których rok obrotowy kończy się po 24 lutego 2022 r. lub też sporządzających sprawozdania śródroczne za pierwszy kwartał 2022 r. konflikt w Ukrainie będzie zdarzeniem danego okresu i pełne skutki powinny być odzwierciedlone w sprawozdaniach finansowych. W zależności od okoliczności, charakteru transakcji oraz powiązań z rynkiem ukraińskim, rosyjskim lub białoruskim, jednostki powinny rozważyć m.in.

• przeprowadzenie odpowiednich testów pod kątem utraty wartości aktywów, ze względu na zaistnienie przesłanek, które wskazują na możliwą utratę wartości – np. udziałów, środków trwałych, wartości niematerialnych itp.
• dokonanie odpisów aktywów obrotowych (np. należności lub aktywów finansowych powiązanych z rynkiem rosyjskim)
• rozważyć utworzenie rezerw na koszty, które mogą się pojawić w związku z sytuacją jednostki (np. kary związane z niewypełnieniem umów, odprawy dla zwolnionych pracowników w przypadku zamknięcia zakładu lub redukcji etatów w wyniku zmniejszonej aktywności gospodarczej itp.)

Dodatkowych ujawnień lub uzupełnień może wymagać opis obszarów ryzyka, na jakie jest narażona jednostka w dodatkowych informacjach i objaśnieniach – np. ryzyko kredytowe, walutowe czy ryzyko wzrostu stóp procentowych, które to niewątpliwie zmieniło się po wybuchu wojny.

W przypadku sprawozdań finansowych sporządzanych wg MSSF zagadnienia związane z konfliktem w Ukrainie, o ile są istotne dla jednostki, mogą wymagać również odpowiedniego uwzględnienia w sekcji dotyczącej „subiektywnych ocen zarządu i niepewności szacunków”, zwłaszcza jeśli chodzi o niepewność odnośnie utraty wartości aktywów czy konieczności utworzenia odpowiednich rezerw.

Badanie przez biegłego rewidenta

Temat ujawnienia skutków działań wojennych w Ukrainie na jednostkę zapewne będzie też przedmiotem analizy biegłych rewidentów podczas badania sprawozdań finansowych już w trakcie badania za 2021 rok.

Wytyczne w tym zakresie zostały opublikowane przez PIBR w komunikacie z dnia 22 marca 2022 r.  Zachęcamy do bliższego zapoznania się z tymi wytycznymi, które są dostępne tutaj.