W styczniu 2023 roku weszła w życie kolejna część przepisów ustawy z dnia 4.11.2022 r., zmieniającej ustawę o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Część z przepisów obowiązuje już od 8 grudnia 2022 roku, a reszta od 1 i 24 stycznia 2023 roku. W niniejszym opracowaniu przedstawiliśmy najistotniejsze zmiany wynikające z tej nowelizacji.

Podmioty zobowiązane, termin złożenia i treść sprawozdania

Obowiązek składania sprawozdań o terminach zapłaty stosowanych w relacjach z innymi przedsiębiorcami nadal będzie dotyczył przedsiębiorców, których obroty przekraczają równowartość 50 mln euro rocznie, jednak z wyłączeniem spółek kapitałowych wchodzących w skład podatkowych grup kapitałowych oraz publicznych podmiotów leczniczych, bowiem nowe przepisy uchyliły obowiązek sprawozdawczy dla tych podmiotów. Zmianie uległ także termin złożenia sprawozdania – dotychczas był to 31 stycznia kolejnego roku, natomiast nowelizacja ustawy wydłużyła go o 3 miesiące, tj. do 30 kwietnia roku bezpośrednio następującego po roku, w którym indywidualne dane tych podmiotów zostały podane do publicznej wiadomości. W związku z tym, że w 2023 roku koniec terminu przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą, czyli 2 maja 2023 roku.

Jeżeli chodzi o zmiany w ujęciu przedmiotowym, nowelizacja wyłączyła obowiązek zamieszczania w sprawozdaniu wartości świadczeń pieniężnych wynikających z transakcji handlowych zawieranych w zakresie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są podmioty należące do tej samej grupy kapitałowej oraz świadczeń pieniężnych przedawnionych.

Zmianie uległy ponadto pewne wymogi co do treści tego sprawozdania. Zmiana dotyczy m.in. wyszczególnienia płatności realizowanych w różnych terminach. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu art. 13a ust. 4 nie należy już szczegółowo rozbijać wartości świadczeń pieniężnych otrzymanych i spełnionych w poprzednim roku kalendarzowym, a szczegółowo należy pokazać jedynie wartość tylko tych świadczeń, które w poprzednim roku kalendarzowym nie zostały otrzymane i spełnione. Świadczenia te powinny zostać pokazane w następujących przedziałach: do 5 dni, od 6 do 30 dni, od 31 do 60 dni, od 61 do 120 dni oraz ponad 120 dni. Doprecyzowano także zasady podania i przeliczania tych świadczeń – podaje się je w walucie polskiej, a w przypadku świadczeń wyrażonych w walucie obcej, przelicza się je na walutę polską według zasad rachunkowości przyjętych przez dany podmiot.

Korekta sprawozdania

Nowe przepisy doprecyzowały także sposób korygowania przekazanych sprawozdań. Podmiot, będzie miał obowiązek to zrobić, jeżeli w co najmniej jednej pozycji przekazanego sprawozdania dane uległy zmianie o więcej niż 10% wartości. Korektę sprawozdania składa się razem z uzasadnieniem przyczyn korekty. W przypadku, gdy wartości świadczeń uległy zmianie w późniejszych latach niż rok, za który sprawozdanie zostało złożone, zmiany te uwzględnia się w sprawozdaniu za rok, w którym świadczenie pieniężne w zakresie zmienionej wartości jest wymagalne.

Rola UOKiK

Nowelizacją dodano do ustawy przepisy regulujące postępowania prowadzone przez prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej UOKiK) w przypadkach naruszenia terminów płatności. Dotychczasowe regulacje umożliwiały interwencję, gdy w okresie 3 kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie wynosi co najmniej 2 mln złotych. Nowelizacja doprecyzowała nieznacznie tą definicję – świadczenia te muszą być wymagalne. Ustawa przed wprowadzeniem zmian nie zawierała przepisów regulujących interwencje UOKiK w przypadku, gdy świadczenia pieniężne wyrażane były w walutach obcych. Uregulowano je w nowododanym art. 13b ust. 3. Równowartość zobowiązania jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu waluty obcej ogłoszonego przez NBP ostatniego dnia roboczego okresu objętego postępowaniem, w przypadku świadczeń pieniężnych niespełnionych w okresie objętym postępowaniem oraz ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień spełnienia świadczenia w stosunku do świadczeń pieniężnych spełnionych po terminie w okresie objętym postępowaniem.

Nowelizacja wprowadziła ponadto dodatkowy aspekt przy typowaniu przez UOKiK podmiotów, które dopuszczają się nadmiernych opóźnień w płatnościach. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 13c ust. 5 Minister właściwy do spraw gospodarki przekazuje Prezesowi UOKiK informacje o podmiotach, które nie złożyły w terminie sprawozdań i są one uwzględniane przy dokonywaniu przez UOKiK analizy prawdopodobieństwa nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

Oprócz możliwości wszczęcia postępowania formalnego, nowelizacja przewiduje tzw. „miękkie” kompetencje dla prezesa UOKiK. Może on wystąpić do podmiotów, o wyjaśnienia w sprawach z zakresu przeciwdziałania nadmiernemu opóźnianiu się ze spełnieniem świadczeń pieniężnych, bez formalnego wszczynania postępowania, a podmiot, do którego skierowane jest takie wezwanie, ma możliwość przekazania swojego stanowiska w tej sprawie.

Wymierzanie kar

Nowelizacja zmieniła sposób wyliczania kar nakładanych na podmioty nie dotrzymujące terminów płatności i dała możliwość większej uznaniowości w miarkowaniu wysokości tych kar. Wysokości kary nie oblicza się już jako sumy jednostkowych kar za każde niespełnione świadczenie, a jako maksymalną wysokość kary, będącą sumą wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych dla każdego z przedziałów czasowych przemnożonych przez odpowiednie współczynniki. Przy ustalaniu wysokości kary Prezes UOKiK bierze pod uwagę wagę i okoliczności naruszenia, działania podjęte przez stronę postępowania z własnej inicjatywy w celu zaprzestania naruszenia, współpracę strony postępowania z Prezesem UOKiK w toku postępowania oraz spełnienie przez stronę postępowania wszystkich niespełnionych w terminie świadczeń pieniężnych wraz z odsetkami ustawowymi.

W obecnym stanie prawnym nie obowiązują już przepisy art. 13v ust. 6 i 8 dotyczące możliwości odstąpienia od wymierzenia kary pieniężnej oraz możliwości odstąpienia i poprzestania na samym pouczeniu.

Oświadczenie dużego przedsiębiorcy

W stanie prawnym obowiązującym do 8.12.2022 r. obowiązek składania drugiej stronie transakcji oświadczenia o posiadanym statusie dużego przedsiębiorcy mieli jedynie duzi przedsiębiorcy będący dłużnikami. Obecnie obowiązek ten został rozszerzony na wszystkich dużych przedsiębiorców, a ponadto konieczne jest składanie oświadczenia nie tylko o posiadanym statusie, ale także o jego uzyskaniu i utracie. Moment, forma i częstotliwość składania takiego oświadczenia doprecyzowano w zmienionym art. 4c omawianej ustawy.

Zastrzeżenia umowne co do przelewu wierzytelności

Nowelizacją przepisów ustawy dodano art. 9a, który wszedł w życie z dniem 23 stycznia 2023 roku. Zgodnie z uzasadnieniem ustawodawcy ma on przyczynić się do poprawy płynności finansowej wierzycieli będących małymi i średnimi przedsiębiorcami. Przepis ten reguluje obrót wierzytelnościami w umowach handlowych i dotyczy transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem mikro, mały lub średni przedsiębiorca. W przypadku tych transakcji zastrzeżenie umowne wyłączające albo ograniczające prawo wierzyciela do przelewu wierzytelności stanie się bezskuteczne, jeżeli zapłata nie nastąpiła w terminie określonym w umowie, a jeżeli tego terminu w umowie nie określono – od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Przepis ten nie będzie miał jednak zastosowania, gdy dłużnikiem jest podmiot publiczny.